De ontwikkelingen op het gebied van ruimtevaart hebben tientallen jaren ogenschijnlijk stil gelegen. Het is niet zo dat er niet werd geïnvesteerd of dat er geen nieuwe ontwikkelingen waren, maar het grote publiek kreeg hier weinig van mee. Dat is de laatste jaren wel anders, nu miljardairs als Elon Musk, Jeff Bezos en Richard Branson zelf aanstalten maken om de ruimte in te gaan. Het is niet zo dat de NASA stil heeft gezeten, maar de snelheid van innovaties en de grote publieke aandacht voor de zogenaamde ‘space race’, konden niet worden geëvenaard. Voor de gewone burger is het buitengewoon interessant om te zien wat er mogelijk is op het gebied van ruimtevaart, maar het is vervelend als je hier negatieve gevolgen van ondervindt. Het zou bijvoorbeeld zo kunnen zijn dat er afval van NASA op jouw grondgebied terecht komt.
Hoe groot is de kans dat je te maken krijgt met vallend ruimteafval?
Je hebt hier misschien nog nooit bij stilgestaan, maar rondom de aarde vliegen zo’n 17.000 objecten rond. Hierbij gaat het om veel verschillende voorwerpen. Soms gaat het om kleine stukjes afval die van een ruimtevaartuig af komen, maar dit is lang niet alles. Er vliegen ook satellieten rond en daarnaast laten astronauten wel eens iets achter in de ruimte. Een goed voorbeeld hiervan is de tas van astronaute Heidi Piper. Ondanks dat er veel afval rond de aarde zweeft, is de kans dat dit ooit bij jou in de buurt neerstort nihil. Echter, het is wel fijn om te weten wat je moet doen wanneer dit toch het geval is. Er worden steeds meer satellieten en andere objecten de ruimte in geschoten en de kans dat er iets neerstort, wordt dus enkel groter. Daarom kan het sowieso geen kwaad om je eens in te lezen over de regels omtrent wettelijke aansprakelijkheid op dit gebied.
Wie is er aansprakelijk voor ruimteafval?
Het is logischerwijs erg vervelend als er ruimteafval op jouw grondgebied terechtkomt. Allereerst is het gevaarlijk, want als jij toevallig in de tuin zit en er valt een deel van een satelliet naar beneden, kan dit dodelijk zijn. Daarnaast kan dit schade aanrichten aan jouw eigendommen. Als dit het geval is, zou het niet rechtvaardig zijn als jij zelf voor deze schade op moet draaien. Gelukkig zijn hier al lang geleden afspraken over gemaakt.
De lancering van de Spoetnik 1 in 1957 was het startschot van de geschiedenis van de ruimtevaart. Nadat het de Sovjet-Unie was gelukt om een raket de ruimte in te krijgen, konden de Verenigde Staten niet achterblijven. Er ontstond een space race en uiteindelijk werd deze volgens de meesten gewonnen door de Amerikanen. Dat komt doordat het hen als eerst gelukt is om een mens op de maan te krijgen. Later begon het besef te komen dat er door toedoen van mensen steeds meer afval in de ruimte kwam. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in de Overeenkomst Inzake internationale aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door ruimtevoorwerpen. Deze overeenkomst werd in 1972 door de VS, de Sovjet-Unie en verschillende Europese landen ondertekend.
Risicoaansprakelijkheid bij schade door ruimtevaart
In de overeenkomst uit 1972 staat wanneer welk land aansprakelijk is voor schade die is veroorzaakt door ruimtevaart. Volgens dit verdrag is het lancerende land aansprakelijk voor schade aan het aardoppervlak of aan vliegtuigen en andere luchtvaartuigen. Dit betekent dus dat je de schade die je hebt geleden doordat er afval van de NASA in je tuin terecht is gekomen, kunt verhalen op de Amerikaanse staat. Dat is wel zo rechtvaardig.
Anders dan bij de meeste zaken op het gebied van aansprakelijkheid, hoeft er geen fout te worden aangetoond om recht te hebben op een schadevergoeding. Het is simpelweg zo dat het land dat het risico nam om een raket, satelliet of iets anders te lanceren, hoe dan ook aansprakelijk is voor het afval dat naar beneden valt. Wel zijn er uitzonderingen op deze regel. Het is bijvoorbeeld zo dat het lancerende land niet aansprakelijk is wanneer de schade geheel of gedeeltelijk is veroorzaakt door de eisende staat. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de eisende staat de raket van de lancerende staat uit de lucht schiet boven eigen grondgebied.
Een botsing in de ruimte
In het verdrag uit 1972 zijn verschillende situaties geregeld. Deze situatie is daar een goed voorbeeld van. In de praktijk is het nog nooit voorgekomen dat een dergelijk ruimte-ongeval ook daadwerkelijk is gebeurd, maar het is wel fijn dat dit goed geregeld is. Stel je voor dat twee satellieten, die eigendom zijn van verschillende landen, met elkaar in botsing raken. Hier kan logischerwijs veel puin bij vrijkomen, waardoor de kans aanwezig is dat dit op aarde terechtkomt. Als dit weer voor schade zorgt bij een ander land, is het belangrijk om te weten wie er aansprakelijk is voor deze schade. In dit geval zijn beide landen samen aansprakelijk. Ook hier geldt de risicoaansprakelijkheid. Echter, het is niet altijd zo dat er risicoaansprakelijkheid geldt wanneer twee satellieten met elkaar in botsing raken. Als de schade niet op aarde ontstaat, maar er bijvoorbeeld een satelliet van een ander land beschadigd raakt, is dit niet het geval. In deze situatie is er namelijk sprake van foutaansprakelijkheid.
De schadevergoeding ontvangen
Wanneer jouw eigendommen beschadigd zijn geraakt door puinafval uit de ruimte, is het fijn dat je een schadevergoeding kunt krijgen. Echter, dit is een stuk ingewikkelder dan het krijgen van een andere soort schadevergoeding, bijvoorbeeld voor letselschade. Je kunt de aansprakelijke partij namelijk niet zomaar voor de rechter dagen en deze laten bepalen hoe hoog de schadevergoeding moet zijn. Gezien het moment waarop het verdrag werd ondertekend (midden in de Koude Oorlog), zijn er allerlei manieren in het verdrag opgenomen om een impasse te voorkomen. Hierdoor is het zo dat een aanvraag voor compensatie van schade die is geleden door toedoen van ruimtevaart altijd moet worden ingediend via de diplomatieke weg. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door een aanvraag voor een schadevergoeding in te dienen bij de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Ook kan dit op andere manieren worden gedaan, maar deze zijn voornamelijk bedoeld voor de situatie waarin beide landen er onderling niet uitkomen.
Afbeelding:
Space Launch System Mock Up Arrives at Kennedy for Testing – NASA’s Marshall Space Flight Center.